Miloš Obilić u srpskoj tradiciji, istoriji i popularnoj kulturi

Miloš Obilić je jedno od najpoznatijih imena u srpskoj istoriji i tradiciji, simbol hrabrosti, odanosti i borbe za slobodu. Njegovo ime postalo je gotovo mitološko,  čest motiv u narodnoj pesmi, istorijskim predanjima i popularnoj kulturi. Obilić je često prikazivan kao narodni heroj, čiji je podvig imao ključnu ulogu u formiranju istorijske svesti srednjovekovnog Balkana i srpskog naroda. Naročito je u Crnoj Gori poštovan, predstavljajući ideal kojem je svaki čestiti čovek i junak težio.

Istorijski Miloš Obilić

Miloš Obilić je živeo u 14. veku, a najpoznatiji je kao junak bitke na Kosovu polju 1389. godine, u kojoj je odlučujući trenutak bio njegov čin ubistva sultana Murata I, što je jedini slučaj ubistva osmanskog vladara na bojnom polju u čitavoj istoriji Osmanskog carstva. Ovaj podvig je postao simbol narodnog otpora protiv Osmanskog carstva a Miloš Obilić, uz kneza Lazara postaje centralna figura bitke koja postaje osnovni mit srpskog naroda i jedan od kamena temeljaca na kojima je srpska nacija formirana, toliko jak i čvrst da se smatra jednim od glavnih faktora opstanka u vekovima ropstva pod stranom vlašću i izvorom iz kojeg se crpila  snaga srpskih nacionalnih pokreta za oslobođenje.

Miloš Obilić u narodnoj tradiciji

Narodna pesma i epika često su oblikovali likove heroja i Miloš Obilić je bio jedan od najistaknutijih u tim pesmama. U epu i tradiciji Obilić se prikazuje kao hrabar ratnik, veran svom vladaru, a posebno kao simbol borbe protiv stranih osvajača. Mnoge pesme prikazuju Obilića kao junaka koji ne samo da je hrabro stradao za svoje ideale, već i kao simbol borbe za opstanak naroda.

Brojne su narodne legende čiji su osnovni motivi boj na Kosovu, herojstvo Obilića, sukob njegov sa Vukom Brankovićem, Brankovićeva izdaja i Miloševo održano obećanje sa kneževe večere. Prema jednoj od legendi, Miloša i Vuka, koji su oženili ćerke kneza Lazara, žene su posvađale. Postoji i legenda koja govori kako je uzrok nepremostivog sukoba Brankovića i Obilića taj što je Obilić u jednom dvoboju ponizio Vuka Brankovića. Na večeri uoči Kosovske bitke, Branković je oklevetao Obilića, tvrdeći da će sutra počiniti izdaju a Miloš se zavetovao da će na bojnom polju ubiti turskog sultana, da bi se videlo “Ko je vjera, ko li je nevjera”. Narodno predanje  kaže da je Miloš realizovao svoje obećanje i ubio vladara moćnog Osmanskog carstva, da bi nakon toga bio ubijen, što se desilo i sa knezom Lazarom a da je Vuk Branković napustio bitku i tako počinio izdaju, što je bio glavni razlog da Srbi izgube tu bitku. To ne odgovara istini jer je Vuk Branković nastavio i nakon Kosovske bitke da pruža otpor Osmanlijama, da odbija da ide kao vazal s njima u ratove i da šalje vojsku u te pohode, da bi konačno umro u turskom zatočeništvu. Nakon smrti Lazarevog sina, despota Stefana Lazarevića, na vlast dolazi loza Brankovića, koja nakon propasti despotovine predvodi Srbe u naseljavanju južne Ugarske, što može da bude jedan od glavnih argumenata protiv priče o izdajstvu Vuka Brankovića – sama ta činjenica da je porodica Brankovića imala i u vekovima posle boja na Kosovu takav status i uticaj i ugled u narodu ne može ići u prilog činjenici da je njen rodonačelnik načinio najgnusniju izdaju u srpskoj istoriji. U krajnjem slučaju, srpska vojska i nije doživela poraz u ovoj bici jer je srpska država nastavila da postoji i nakon nje, što, na primer, nije bio slučaj sa zemljama pod vlašću Mrnjavčevića nakon Maričke bitke – vojska pobednika je odmah materializovala svoju pobedu, stavljajući teritorije Vukašina i Uglješe Mrnjavčevića pod svoju kontrolu, primorajući Kraljevića Marka da bude sultanov vazal i da, na kraju, i svoj život izgubi u borbi na strani osmanske vojske.

Miloš Obilić je u narodnoj tradiciji stegao rejting poput heroja iz grčke mitologije. Njegova natprirodna snaga i moć objašnjavani su time da mu je majka vila Jelisavka ili mu je otac bio zmaj, zbog čega je na telu imao zmajevu oznaku (beleg). Prema toj legendi, on je začet iz odnosa zmaja i čobanice Jane koja ga je ostavila u planini po porođaju a pronašla ga je vila podojila ga, spasivši tako bebu. Jedna od legendi koja govori o njegovoj snazi ali i o poreklu njegovog prezimena saopštava nam da je snagu crpeo iz toga što je bio zadojen kobiljim mlekom, dok osmanski izvori ubicu Murata I nazivaju “sinom kobile”, pa je to druga varijanta koja govori o poreklu prezimena – iz Kobilića (ili Kobilovića) nastalo je prezime Obilić.

Kao i svi heroji i veliki junaci, imao je moćnog konja, Ždralina, moćnog poput Bukefala Aleksandra Velikog. I Ždralin je podelio, kao što to obično biva, sudbinu svog gospodara, stradavši u boju na Kosovu. Legenda kaže da je Ždralin bio toliko veliki da je u odnosu na ostale konje delovao kao džin. Do Kosovskog boja, ni Miloš ni Ždralin nikada ni u jednoj bici, dvoboju i borbi nisu bili povređeni niti ogrebani. Jedno od predanja označava selo Konjušu na padinama planine Cer kao mesto gde se nalazila čuvena konjušnica Miloša Obilića, odakle potiče i njegov Ždralin. Kosovsku bitku i Ždralin i njegov gospodar dočekali su u punoj snazi i najboljim godinama – Ždralin je imao oko 10 a Miloš oko 40 godina. I ako je ovakav junak imao ovakvog konja, više logike ima u priči o proboju do samog tabora sultana i njegovog ubistva prilikom tog silnog juriša nego u narodnom predanju o Miloševoj predaji i prevari prilikom koje je izvukao nož i “na kvarno” rasporio sultana.

Pored ovoga, velikom junaku priliči lepa i verna žena, prepuna vrlina koja daje dodatnu snagu i energiju junaku i koja je jedan od temelja njegove stabilnosti i snage, kako fizičke tako i psihičke. Miloš Obilić je imao ovakvu suprugu (ili verenicu), ćerku kneza Lazara i knjeginje Milice koja se zvala Vukosava, a ove informacije donosi nam Mavro Orbin u svom delu “Kraljevstvo Slovena”. Jedno od predanja govori da je imao i sestru, kojoj je posvetio svoju zadužbinu, manastir Kaona u blizini Šapca. Takođe, manastir Čokešina, u Pocerini, smatra se zadužbinom koju je Miloš počeo da gradi malo pre Kosovske bitke. Isto se tvrdi i za manastir Tumane – prema predanju, ovaj manastir je zadužbina Miloša Obilića.

Njegovo mesto rođenja i mesto gde mu se nalazi grob ne može se tačno utvrditi, postoje brojne legende, brojne lokacije i predeli se pominju. Postoji legenda da ga je našao car Dušan dok je lovio po planini Cer, tako da se ova planina i ovaj predeo Srbije mogu smatrati mestom rođenja, tačnije selo Miloševac u Pocerini. Obzirom da se po legendi njegova čuvena konjušnica nalazila u selu Konjuša, logično je da mu je tu u blizini bio i dvor. Stanovnici Pocerine veruju da je sa brega Crkvine Miloš Obilić poveo vojsku na Kosovo. Međutim, svaki kraj Srbije bi voleo da je odatle potekao najveći junak, pa tako se veruje da je on iz Poreča (istočna Srbija), iz okoline Kruševca, iz okoline Pirota, stare Raške (okolina Novog Pazara), iz Hercegovine, sa Kosova (iz okoline Drenice – selo Obilić)…

Kako je poginuo u Kosovskom boju, veruje se da je sahranjen na Kosovu, u Labu, tačnije u crkvi u Kiseloj Banji. Ovde su pre Drugog svetskog rata vršena iskopavanja na lokalitetu koji su Albanci nazivali Miloševa crkva (Kisha Miloshit) i utvrđeni su ostaci srednjovekovne pravoslavne crkve. Drugi lokalitet koji se često navodi kao mesto gde se nalaze posmrtni ostaci najvećeg srpskog junaka je manastir Ravanica. Sredinom XX veka ovde je otkriven misteriozan grob, nedaleko od mesta gde je prvobitno bio smešten sarkofag kneza Lazara Hrebeljanovića. Predanje je govorilo da je Miloš sahranjen odmah ispod kneževih nogu i položaj ovog groba odgovara tom predanju. Treći lokalitet se pominje manastir Tumane, kako se veruje, zadužbina Miloševa a postoji i verovanje da mu je u ovom kraju bio smešten i dvorac. Početkom XIX veka Miloš Obilić je proglašen za svetitelja a dan koji mu je posvećen je Vidovdan, dan kada se bitka na Kosovu odigrala i dan kada je Miloš Obilić herojski žrtvovao svoj život za slobodu. Ne nalazi se freska Miloša Obilića samo u sabornoj crkvi Hilandara – isti motiv nalazimo u crkvama u Gornjem Matejevcu i Gabrovcu, u okolini Niša, postoje freske sa likom Miloša Obilića, kao i u crkvama u Makedoniji, u Kučevištu i Kšanju.

Junak mora da se druži i da za svoje pobraatime ima ljude jednake njemu po vrlinama, poštenju, junaštvu i snagi – to su bili Kosančić Ivan i Toplica Milan. Ovo su bila tri pobratima i tri najveća viteza – kosovska junaka, sva trojica poginuli u borbi. Kosančić Ivan i Toplica Milan su bili srpski obaveštajci ovog doba, oni su uhodili Osmanlije i na osnovu njihovih informacija knez Lazar i ostali prvaci stekli su pravi uvid u snagu neprijateljske vojske.

Miloš Obilić u popularnoj kulturi

U savremenoj popularnoj kulturi, lik Miloša Obilića je i dalje prisutan u različitim medijima. Njegov lik je ovekovečen u književnosti, slikarstvu, filmu, stripu…U literaturi, posebno u delima posvećenim srpskoj istoriji, Obilić se često pojavljuje kao herojski ideal, u kojem se spoje realni i mitološki elementi. Obilić je postao junak u pesništvu, romanima i dramatizovanim prikazima, koji govore o borbi protiv imperija i slobodi naroda. Naročito se ističe njegov nacionalni značaj u “Gorskom vijencu”. Smatra se jednim od najuticajnijih Srba u čitavoj istoriji. Njegovo ime nosi fudbalski klub koji je, od raspada SFRJ, jedini osvajao prvenstvo, pored Crvene Zvezde i Partizana.